Borowik szlachetny
| kategoria: grzyb wielkość: wielkoowocnikowy typ ogólny: gatunek naziemny | klasa: pieczarniaki rząd: borowikowce rodzina: borowikowate |
| nazwa polska: Borowik szlachetny inne nazwy polskie: Borowik jadalny, Borowik zwyczajny, Grzyb biały, Grzyb borowik, Grzyb dębowy, Grzyb jadalny, Grzyb majowy, Grzyb prawdziwy, Grzyb prawdziwy, Grzyb prawy, Grzyb sprawiedliwy, Grzyb właściwy nazwy potoczne: Borowik, Borownik, Borowy, Grabak, Prawak, Prawdzik, Prawdziwek, Prawdziwiec, Prawik, Przawdziwik nazwa łacińska: Boletus edulis synonimy łacińskie: Boletus betulicola (1974), Boletus edulis(1966) nazwa angielska: Cep, Porcini, Penny Bun Bolete |
| określenie nazwy polskiej: Alina Skirgiełło, 1960 r. pierwsza klasyfikacja: Jean Baptiste Francois Pierre Bulliard, 1782 r. aktualna klasyfikacja: Jean Baptiste Francois Pierre Bulliard, 1782 r. |
| powszechność w kraju: powszechny trend liczebności w kraju: Ø ochrona prawna: brak ochrony gatunkowej kategoria zagrożenia: Ø sugestia dotycząca ochrony: Ø historia ochrony: Ø |
| zasięg na świecie: Ø |
| sezon: grzyb letni, jesienny okres występowania: czerwiec – listopad |
| zastosowanie ogólne: JADALNY zastosowanie ogólne w stanie surowym: jadalny kategoria smaku: jadalny bardzo dobrej jakości smak ogólny: grzybowy zapach ogólny: grzybowy wyjątki zastosowania: Ø |
| trudność identyfikacji: bardzo łatwe cechy wyróżniające: Ø |
| opis |
| typ owocnika: |
| owocnik – typ: kapeluszowy rurkowaty |
| część główna owocnika: |
| część główna owocnika – kształt: od półkolistego, poduchowato-sklepionego (młode owocniki) do płaskiego (starsze owocniki) część główna owocnika – kolor: kapelusz – od białego (młode owocniki) po ciemnobrązowego (starsze owocniki) |
| wymiary owocnika: |
| owocnik – średnica: 5 – 15(max 25)[2] cm owocnik – wysokość: 5 – 25 cm |
| brzeg części głównej owocnika: |
| brzeg – kształt: Ø brzeg – kolor: Ø brzeg – szerokość: Ø |
| powierzchnia części głównej: |
| powierzchnia – kształt: gładka lub nieco pomarszczona, matowa powierzchnia – wzór: Ø integralność skórki z miąższem: skórka nie oddziela się od miąższu powierzchnia – tendencja do pękania: Ø |
| hymenofor: |
| hymenofor – typ: rurkowy hymenofor – ulokowanie: Ø hymenofor – kształt: Ø hymenofor – nasada: rurki w pobliżu trzonu wolne lub wycięte hymenofor – kolor: rurki od szarobiałego (młode owocniki) do żółtego, oliwkowozielonego (starsze owocniki) hymenofor – wysokość: 8 – 30 mm integralność hymenoforu z miąższem: rurki łatwo oddzielają się od miąższu ujście hymenoforu – kształt: pory drobne, okrągławe ujście hymenoforu – kolor: pory tego samego koloru co rurki ujście hymenoforu – wymiary: Ø – Ø mm |
| miąższ: |
| miąższ – kształt: od jędrnego, twardego, mięsistego (młode owocniki) do gąbczastego (starsze owocniki) miąższ – kolor: od białego (młode owocniki) do jasnożółtego (starsze owocniki) miąższ – zapach: grzybowy, przyjemny miąższ – siła zapachu: słaby miąższ – smak: łagodny, grzybowy, orzechowy, przyjemny miąższ – siła smaku: Ø miąższ – grubość w części głównej: Ø – Ø mm |
| trzon: |
| trzon – występowanie: tak trzon – typ: centryczny trzon – kształt: maczugowaty, pękaty, mocny, baryłkowaty, cylindryczny (tylko starsze owocniki) trzon – struktura: pełny trzon – powierzchnia: na jasnym, białym tle wzdłużnie czerwonobrązowo marmurkowaty[1], filcowata, jasna siateczka w górnej części trzon – tendencja do pękania: Ø trzon – wzór na powierzchni: Ø trzon – kolor: biały trzon – średnica: 1,5 – 7(max 10) cm trzon – wysokość: 5 – 20 cm integralność trzonu z częścią główną: Ø podstawa trzonu – kształt: Ø podstawa trzonu – kolor: Ø |
| osłona: |
| osłona – występowanie: Ø osłona – typ: Ø osłona – kształt: Ø osłona – kolor: Ø osłona – pozostałość: Ø |
| resztki osłony na powierzchni części głównej: |
| resztki osłony – występowanie: Ø resztki osłony – typ: Ø resztki osłony – kształt: Ø resztki osłony – rozmieszczenie: Ø resztki osłony – trwałość: Ø resztki osłony – kolor: Ø resztki osłony – wymiary: Ø × Ø mm |
| osłona hymenoforu: |
| osłona hymenoforu – występowanie: Ø osłona hymenoforu – kształt: Ø osłona hymenoforu – trwałość: Ø osłona hymenoforu – kolor: Ø |
| pierścień: |
| pierścień – występowanie: Ø pierścień – kształt: Ø pierścień – trwałość: Ø pierścień – kolor: Ø pierścień – wysokość: Ø – Ø mm integralność pierścienia z trzonem: Ø |
| pochwa: |
| pochwa – występowanie: Ø pochwa – kształt: Ø pochwa – kolor: Ø pochwa – średnica: Ø – Ø cm pochwa – wysokość: Ø – Ø cm |
| mleczko: |
| mleczko – występowanie: Ø mleczko – kolor: Ø mleczko – smak: Ø mleczko – gęstość: Ø mleczko – obfitość: Ø |
| gutacja: |
| gutacja – występowanie: Ø gutacja – kolor: Ø gutacja – obfitość: Ø |
| zmienność ogólna: |
| zmienność kształtu: Ø zmienność koloru: Ø |
| zmiana koloru po uszkodzeniu: |
| zmiana koloru hymenoforu: Ø zmiana koloru miąższu: Ø zmiana koloru trzonu: Ø |
| reakcje makro-chemiczne: |
| KOH (wodorotlenek potasu): Ø NaOH (wodorotlenek sodu): Ø FeSO4 (siarczan żelaza II): Ø C6H5OH (fenol): Ø NH40H (woda amoniakalna): Ø C6H5NH2 (anilina): Ø AgNO3 (azotan srebra): Ø nalewka gwajakowa: Ø inne odczynniki: Ø |
| wpływ czynników przyrodniczych: |
| wpływ opadów: powierzchnia kapelusza nieco lepka w dni wilgotne wpływ światła: Ø wpływ temperatury: Ø wpływ wiatru: Ø |
| występowanie: |
| występowanie – typ: pojedynczo lub w grupie wielkość grupy: Ø kształt grupy: Ø |
| odżywanie: |
| sposób odżywiania: symbiont |
| podłoże: |
| podłoże – rodzaj: gleba (kwarcytowa, kwaśna, ubogie piaski, ściółka iglasta, surowy humus, rzadziej gleba wapienna o zakwaszonej powierzchni) podłoże – właściwości: Ø integralność owocnika z podłożem: Ø |
| siedlisko: |
| terytorium ogólne: lasy iglaste, lasy mieszane, lasy liściaste(nieco rzadziej), ogrody, parki siedlisko – właściwości: Ø forma terenu: Ø |
| gatunek towarzyszący: |
| gatunek sąsiadujący: Ø gatunek będący podłożem: Ø gatunek tworzący symbiozę: Świerk pospolity, Sosna zwyczajna, Buk zwyczajny, Dąb gatunek będący żywicielem: Ø |
| okres rozwoju: |
| czas życia: Ø długość życia: Ø okres występowania: Ø – Ø pora wzrostu: Ø |
| hymenium: |
| hymenium – opis: Ø |
| zarodniki: |
| wysyp zarodników – kolor: oliwkowy, oliwkowobrunatny, zielonawy zarodniki – kształt: wrzecionowaty zarodniki – powierzchnia: gładka zarodniki – kolor: miodowo-złoty[2] zarodniki – wymiary: 14 – 18(max 20)[2] × 4,5 – 5,5(max 6)[2] μm |
| wartość energetyczna: |
| owocniki surowe: 23 – 34 kcal/100 g owocniki suszone: Ø |
| wartości odżywcze: |
| witaminy: A, B1, B2, B3, C, D, E, PP minerały: fosfor, magnez, potas, żelazo kwasy: Ø pozostałe: Ø |
| informacje |
| ciekawostki |
|---|
| Amatorzy Borowika szlachetnego to między innymi myszy leśne, myszy polne, ślimaki, czerwie muchówek.[5] |
| Drastyczny spadek liczebności Borowika rejestrowany jest w wielu miejscach Europy – nadmierne pozyskiwanie drewna, zręby – eliminują tego grzyba z lasów. W Polsce w 1992 roku Borowik na chwilę został umieszczony na „Czerwonej liście grzybów wielkoowocnikowych zagrożonych w Polsce”. [5] |
| Borowik szlachetny to gatunek rzadki w Ameryce Północnej.[3] |
| Obok Pieprznika jadalnego – Borowik jest najważniejszym grzybem eksportowym.[4] |
| Borowik szlachetny to grzyb idealny do suszenia – ze względu na silny, specyficzny, piękny aromat. |
| etymologia |
|---|
| Boletus edulis to nazwa łacińska tego gatunku a edulis – znaczy jadalny. |
| odmiany i formy |
|---|
| Ø |
| uprawa |
|---|
| Tak (próby), ale brak zadowalających wyników. |
| transport |
|---|
| To gatunek bardzo łatwy w transporcie. |
| przechowywanie |
|---|
| Ø |
| robaczywienie |
|---|
| Ø |
| handel |
|---|
| To gatunek dopuszczony do obrotu. |
| uwagi ogólne |
|---|
| Borowik szlachetny ma wysoką zdolnością do kumulowania metali ciężkich (np. rtęci) – dlatego grzyby te należy zbierać z dala od ruchliwych ulic. |
| właściwości prozdrowotne |
|---|
| Owocniki Borowika szlachetnego, w których występuje alkaloid – gercemina, używane są do wytwarzania ekstraktów stosowanych m.in. przy odmrożeniach. |
| przygotowanie w celach leczniczych |
|---|
| Ø |
| spożycie w celach leczniczych |
|---|
| Ø |
| uwagi przy spożyciu w celach leczniczych |
|---|
| Ø |
| historyczne zastosowanie w celach leczniczych |
|---|
| Ø |
| toksyny |
|---|
| Ø |
| czas wystąpienia pierwszych objawów zatrucia |
|---|
| Ø |
| objawy zatrucia |
|---|
| Ø |
| leczenie zatrucia |
|---|
| Ø |
| skutki braku leczenia zatrucia |
|---|
| Ø |
| zastosowanie kulinarne |
|---|
| – smażenie (na oleju lub maśle) – zapiekanie – marynowanie – kiszenie – mrożenie – suszenie |
| uwagi w zastosowaniu kulinarnym |
|---|
| Ø |
| przepisy kulinarne |
|---|
| Ø |
| choroby grzybowe |
|---|
| Ø |
| zapobieganie chorobom grzybowym |
|---|
| Ø |
| zwalczanie chorób grzybowych |
|---|
| Ø |
| zastosowanie inne |
|---|
| Ø |
| inne zastosowanie historyczne |
|---|
| Ø |
| zapiski i ciekawostki historyczne |
|---|
| “Borowik należy do najulubieńszych grzybów jadalnych, będąc spożywany tak surowy jak i rozmaicie przyprawiły. Zwykle przechowują go na zimę pokrajany w krążki i wysuszony; w tym zaś stanie, w krajach w niego bardzo okwitujących, na przykład w Czechach, prowadzą nim znaczny handel. Miejscami próbowano go rozmnażać sztucznie, tak jak Pieczarki; jednak nie wszędzie usiłowania uwieńczył pomyślny skutek. Professor Krombholz radzi, obłóczkę starszych grzybów, którą się zwykle odrzuca przed gotowaniem, zasiewać do czarnej leśnej ziemi, po miejscach cienistych i zasłonionych od burz gwałtownych.” “Najważniejsze grzyby jadalne i jadowite”, 1860 r. |
| “Natomiast kataplazmy z ugotowanych w mleku świeżych lub suszonych borowików (Boletus edulis) stosowano w leczeniu „skuły” – cierpienia ogólnego, powodującego „zepsucie” krwi. „Skuła” prowadziła do ogólnego osłabienia i wychudzenia organizmu. Jeśli podczas leczenia uformowały się guzy, przez które choroba mogła wyjść z ciała, prowadziło to do wyzdrowienia, w przeciwnym razie spodziewano się śmierci chorego.” “Przyczynek do lecznictwa ludowego”, Frańciszek Werenko, 1896 r. |
| mapa występowania |
mapa obrazująca najczęstsze i dokładne miejsce(a) występowania opisywanego gatunku
(lokalizacja naniesiona przez: robert węglowski, miejscowość: okolice Głogowa Małopolskiego)
| gatunki podobne |
| gatunek podobny: |
| nazwa polska: Borowik sosnowy nazwa łacińska: Ø zastosowanie ogólne: Ø cechy odróżniające: ciemny trzon |
| gatunek podobny: |
| nazwa polska: Borowik usiatkowany nazwa łacińska: Ø zastosowanie ogólne: Ø cechy odróżniające: występuje częściej w lasach liściastych |
| gatunek podobny: |
| nazwa polska: Goryczak żółciowy nazwa łacińska: Ø zastosowanie ogólne: Ø cechy odróżniające: silny, piekący smak, rurki koloru jasnoróżowego (starsze owocniki) |
[1] źródło: Grzyby, Edmund Garnweidner, 1997
[2] źródło: Poznajemy grzyby, Aurel Dermek, Albert Pilát, 1990 r.
[3] źródło: Grzyby środkowej Europy, Mirko Svrček, Bohumil Vančura, 1987 r.
[4] źródło: Grzyby owocnikowe i ich oznaczanie, Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, 1968 r.
[5] źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Borowik_szlachetny
przypisy i bibliografia
Zakaz kopiowania treści oraz fotografii. Strona opisowa – wersja 5.2