Borowik szlachetny

kategoria: grzyb
rodzina: borowikowate

nazwa polska: Borowik szlachetny
inne nazwy polskie: Borowik jadalny, Borowik zwyczajny, Borowik, Borownik, borowy, Borowy, Grabak, Grzyb biały, Grzyb borowik, Grzyb dębowy, Grzyb jadalny, Grzyb majowy, Grzyb prawdziwy, Grzyb prawdziwy, Grzyb prawy, Grzyb sprawiedliwy, Grzyb właściwy, Prawak, Prawdzik, Prawdziwek, Prawdziwiec, Prawik, Przawdziwik
nazwa łacińska: Boletus edulis
inne nazwy łacińskie: Boletus betulicola (1974), Boletus edulis(1966)

autor nazwy polskiej: Ø
pierwsza klasyfikacja: Ø
aktualna klasyfikacja: Ø

powszechność: powszechny
ochrona prawna: brak ochrony gatunkowej
kategoria zagrożenia: Ø

handel: dopuszczony

zastosowanie ogólne: JADALNY
zastosowanie ogólne w stanie surowym: jadalny
kategoria smaku: jadalny bardzo dobrej jakości
wyjątki zastosowania: Ø

okres występowania: czerwiec – listopad
okres maksymalny: maj – grudzień

gatunek wieloletni: Ø
uprawa: tak, ale brak zadowalających wyników

opis
owocnik – typ: kapeluszowy rurkowaty owocnik – kształt: od półkolistego, poduchowato-sklepionego (młode owocniki) do płaskiego (starsze owocniki) owocnik – powierzchnia: gładka lub nieco pomarszczona, matowa, nieco lepka w dni wilgotne, skórka nie oddziela się od miąższu owocnik – kolor: kapelusz – od białego (młode owocniki) po ciemnobrązowego (starsze owocniki) owocnik – średnica: 5 – 15(25^[2]) cm owocnik – wysokość: 5 – 25 cm hymenofor – typ: rurkowy hymenofor – kształt: rurki łatwo oddzielają się od miąższu hymenofor – nasada: rurki w pobliżu trzonu wolne lub wycięte, pory drobne, okrągławe, pory tego samego koloru co rurki hymenofor – kolor: rurki od szarobiałego (młode owocniki) do żółtego, oliwkowozielonego (starsze owocniki) hymenofor – zmiana koloru po uszkodzeniu: Ø hymenofor – wysokość: 8 – 30 mm trzon – typ: centryczny trzon – kształt: maczugowaty, pękaty, mocny, baryłkowaty, pełny, cylindryczny (tylko starsze owocniki) trzon – powierzchnia: na jasnym, białym tle wzdłużnie czerwonobrązowo marmurkowaty¹, filcowata, jasna siateczka w górnej części trzon – kolor: biały trzon – średnica: 1,5 – 7(10) cm trzon – wysokość: 5 – 20 cm miąższ – kształt: od jędrnego, twardego, mięsistego (młode owocniki) do gąbczastego (starsze owocniki) miąższ – kolor: od białego (młode owocniki) do jasnożółtego (starsze owocniki) miąższ – zmiana koloru po uszkodzeniu: nie miąższ – zapach: słaby, grzybowy, przyjemny miąższ – smak: łagodny, grzybowy, orzechowy, przyjemny pierścień: brak pochwa: brak mleczko: brak gutacja: Ø higrofaniczność: Ø podłoże: gleba (kwarcytowa, kwaśna, ubogie piaski, ściółka iglasta, surowy humus, rzadziej gleba wapienna o zakwaszonej powierzchni) sposób odżywiania: symbiont terytorium: lasy iglaste, lasy mieszane, lasy liściaste(nieco rzadziej), ogrody, parki gatunek organizmu sąsiadującego: Ø gatunek organizmu będącego podłożem: Ø gatunek organizmu tworzącego symbiozę mikoryzową: Świerk pospolity, Sosna zwyczajna, Buk zwyczajny, Dąb gatunek organizmu będącego żywicielem: Ø występowanie: pojedynczo lub w grupie zarodniki – kształt: gładkie, wrzecionowate zarodniki – kolor: miodowozłoty^[2] zarodniki – wymiary: 14 – 18(20^[2]) × 4,5 – 5,5(6^[2]) μm wysyp zarodników – kolor: oliwkowy, oliwkowobrunatny, zielonawy

opis

owocnik – typ: kapeluszowy rurkowaty
owocnik – kształt: od półkolistego, poduchowato-sklepionego (młode owocniki) do płaskiego (starsze owocniki)
owocnik – powierzchnia: gładka lub nieco pomarszczona, matowa, nieco lepka w dni wilgotne, skórka nie oddziela się od miąższu
owocnik – kolor: kapelusz – od białego (młode owocniki) po ciemnobrązowego (starsze owocniki)
owocnik – średnica: 5 – 15(25^[2]) cm
owocnik – wysokość: 5 – 25 cm
hymenofor – typ: rurkowy
hymenofor – kształt: rurki łatwo oddzielają się od miąższu
hymenofor – nasada: rurki w pobliżu trzonu wolne lub wycięte, pory drobne, okrągławe, pory tego samego koloru co rurki
hymenofor – kolor: rurki od szarobiałego (młode owocniki) do żółtego, oliwkowozielonego (starsze owocniki)
hymenofor – zmiana koloru po uszkodzeniu: Ø
hymenofor – wysokość: 8 – 30 mm
trzon – typ: centryczny
trzon – kształt: maczugowaty, pękaty, mocny, baryłkowaty, pełny, cylindryczny (tylko starsze owocniki)
trzon – powierzchnia: na jasnym, białym tle wzdłużnie czerwonobrązowo marmurkowaty¹, filcowata, jasna siateczka w górnej części
trzon – kolor: biały
trzon – średnica: 1,5 – 7(10) cm
trzon – wysokość: 5 – 20 cm
miąższ – kształt: od jędrnego, twardego, mięsistego (młode owocniki) do gąbczastego (starsze owocniki)
miąższ – kolor: od białego (młode owocniki) do jasnożółtego (starsze owocniki)
miąższ – zmiana koloru po uszkodzeniu: nie
miąższ – zapach: słaby, grzybowy, przyjemny
miąższ – smak: łagodny, grzybowy, orzechowy, przyjemny
pierścień: brak
pochwa: brak
mleczko: brak
gutacja: Ø
higrofaniczność: Ø

podłoże: gleba (kwarcytowa, kwaśna, ubogie piaski, ściółka iglasta, surowy humus, rzadziej gleba wapienna o zakwaszonej powierzchni)
sposób odżywiania: symbiont
terytorium: lasy iglaste, lasy mieszane, lasy liściaste(nieco rzadziej), ogrody, parki
gatunek organizmu sąsiadującego: Ø
gatunek organizmu będącego podłożem: Ø
gatunek organizmu tworzącego symbiozę mikoryzową: Świerk pospolity, Sosna zwyczajna, Buk zwyczajny, Dąb
gatunek organizmu będącego żywicielem: Ø
występowanie: pojedynczo lub w grupie

zarodniki – kształt: gładkie, wrzecionowate
zarodniki – kolor: miodowozłoty^[2]
zarodniki – wymiary: 14 – 18(20^[2]) × 4,5 – 5,5(6^[2]) μm
wysyp zarodników – kolor: oliwkowy, oliwkowobrunatny, zielonawy

ciekawostki
Amatorzy Borowika szlachetnego to między innymi myszy leśne, myszy polne, ślimaki, czerwie muchówek.^[5]
Drastyczny spadek liczebności Borowika rejestrowany jest w wielu miejscach Europy – nadmierne pozyskiwanie drewna, zręby – eliminują tego grzyba z lasów. W Polsce w 1992 roku Borowik na chwilę został umieszczony na „Czerwonej liście grzybów wielkoowocnikowych zagrożonych w Polsce”.^[5]
Borowik szlachetny to gatunek rzadki w Ameryce Północnej.^[3]
Obok Pieprznika jadalnego – Borowik jest najważniejszym grzybem eksportowym.^[4]
Borowik szlachetny to grzyb idealny do suszenia – ze względu na silny, specyficzny, piękny aromat.

etymologia
Boletus edulis to nazwa łacińska tego gatunku a edulis – znaczy jadalny.

uwagi
Borowik szlachetny ma wysoką zdolnością do kumulowania metali ciężkich (np. rtęci) – dlatego grzyby te należy zbierać z dala od ruchliwych ulic.

właściwości lecznicze
Owocniki Borowika szlachetnego, w których występuje alkaloid – gercemina, używane są do wytwarzania ekstraktów stosowanych m.in. przy odmrożeniach.

toksyny
Ø

objawy zatrucia
Ø

leczenie zatrucia
Ø

skutki braku leczenia zatrucia
Ø

choroby grzybowe
Ø

zwalczanie chorób grzybowych
Ø

wartości odżywcze
– minerały: fosfor, magnez, potas, żelazo – witaminy: A, B1, B2, B3, C, D, E, PP białko: 28 – 33 g/100 g Wartość energetyczna: 23 – 34 kcal/100 g

zastosowanie kulinarne
– smażenie (na oleju lub maśle) – zapiekanie – marynowanie – kiszenie – mrożenie – suszenie

przepisy kulinarne
Ø

mapa obrazująca najczęstsze i dokładne miejsce(a) występowania opisywanego gatunku
(lokalizacja naniesiona przez: robert węglowski, miejscowość: okolice Głogowa Małopolskiego)

zapiski i ciekawostki historyczne	bibliografia
“Borowik należy do najulubieńszych grzybów jadalnych, będąc spożywany tak surowy jak i rozmaicie przyprawiły. Zwykle przechowują go na zimę pokrajany w krążki i wysuszony; w tym zaś stanie, w krajach w niego bardzo okwitujących, na przykład w Czechach, prowadzą nim znaczny handel. Miejscami próbowano go rozmnażać sztucznie, tak jak Pieczarki; jednak nie wszędzie usiłowania uwieńczył pomyślny skutek. Professor Krombholz radzi, obłóczkę starszych grzybów, którą się zwykle odrzuca przed gotowaniem, zasiewać do czarnej leśnej ziemi, po miejscach cienistych i zasłonionych od burz gwałtownych.”	“Najważniejsze grzyby jadalne i jadowite”, 1860 r.
“Natomiast kataplazmy z ugotowanych w mleku świeżych lub suszonych borowików (Boletus edulis) stosowano w leczeniu „skuły” – cierpienia ogólnego, powodującego „zepsucie” krwi. „Skuła” prowadziła do ogólnego osłabienia i wychudzenia organizmu. Jeśli podczas leczenia uformowały się guzy, przez które choroba mogła wyjść z ciała, prowadziło to do wyzdrowienia, w przeciwnym razie spodziewano się śmierci chorego.”	“Przyczynek do lecznictwa ludowego”, Frańciszek Werenko, 1896 r.

zapiski i ciekawostki historyczne

bibliografia

“Borowik należy do najulubieńszych grzybów jadalnych, będąc spożywany tak surowy jak i rozmaicie przyprawiły. Zwykle przechowują go na zimę pokrajany w krążki i wysuszony; w tym zaś stanie, w krajach w niego bardzo okwitujących, na przykład w Czechach, prowadzą nim znaczny handel. Miejscami próbowano go rozmnażać sztucznie, tak jak Pieczarki; jednak nie wszędzie usiłowania uwieńczył pomyślny skutek. Professor Krombholz radzi, obłóczkę starszych grzybów, którą się zwykle odrzuca przed gotowaniem, zasiewać do czarnej leśnej ziemi, po miejscach cienistych i zasłonionych od burz gwałtownych.”

“Najważniejsze grzyby jadalne i jadowite”, 1860 r.

“Natomiast kataplazmy z ugotowanych w mleku świeżych lub suszonych borowików (Boletus edulis) stosowano w leczeniu „skuły” – cierpienia ogólnego, powodującego „zepsucie” krwi. „Skuła” prowadziła do ogólnego osłabienia i wychudzenia organizmu. Jeśli podczas leczenia uformowały się guzy, przez które choroba mogła wyjść z ciała, prowadziło to do wyzdrowienia, w przeciwnym razie spodziewano się śmierci chorego.”

“Przyczynek do lecznictwa ludowego”, Frańciszek Werenko, 1896 r.

gatunek podobny	cechy odróżniające
Borowik sosnowy	ciemny trzon
Borowik usiatkowany	występuje częściej w lasach liściastych
Goryczak żółciowy	silny, piekący smak, rurki koloru jasnoróżowego (starsze owocniki)

galeria przedstawiająca gatunki podobne, łatwe do pomylenia (o zbliżonym kształcie, kolorze)

¹źródło: Grzyby, Edmund Garnweidner, 1997
²źródło: Poznajemy grzyby, Aurel Dermek, Albert Pilát, 1990 r.
³ źródło: Grzyby środkowej Europy, Mirko Svrček, Bohumil Vančura, 1987 r.
⁴źródło: Grzyby owocnikowe i ich oznaczanie, Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, 1968 r.
⁵źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Borowik_szlachetny

przypisy i bibliografia