Gąska mydlana

kategoria: grzybrodzina: gąskowate
nazwa polska: Gąska mydlana
inne nazwy polskie: Bedłka mydlana, Bedłka popielata, Prośnianka mydlana, Rycerzyk mydlany, Siwiatka mydlana
nazwy zwyczajowe: Ø
nazwa łacińska: Tricholoma saponaceum
synonimy łacińskie: Agaricus atrovirens 1801, Agaricus napipes 1836, Agaricus saponaceus 1818, Gyrophila saponacea 1886, Tricholoma atrovirens 1887, Tricholoma saponaceum, Tricholoma saponaceum 1871, Tricholoma saponaceum 1879, Tricholoma saponaceum 1890
autor nazwy polskiej: Władysław Wojewoda, 2003 r.
pierwsza klasyfikacja: Elias Magnus Fries, 1818 r.
aktualna klasyfikacja: Paul Kummer, 1871 r.
kategoria wielkości: grzyb wielkoowocnikowytyp ogólny: grzyb naziemny
sezon: grzyb jesienny
okres występowania: wrzesień(min sierpień) – listopad
czas życia: owocniki jednoroczne
długość życia: Ø
powszechność w kraju: częsty
ochrona prawna: 
brak ochrony gatunkowej
kategoria zagrożenia: 
Ø
zasięg ogólny: występuje na wszystkich kontynentach poza Antarktydą [1]
trudność identyfikacji: umiarkowanie trudne
zastosowanie ogólne: NIEJADALNY
zastosowanie ogólne w stanie surowym:
 trujący
kategoria smaku:
 Ø
wyjątki zastosowania:
 Ø
opis
owocnik – typ: kapeluszowy blaszkowaty
owocnik – kształt: kapelusz od dzwonkowatego lub półkulistego (młode owocniki) do płaskołukowatego (starsze owocniki), brzeg od podwiniętego (młode owocniki) do płaskiego (starsze owocniki) [1]
owocnik – powierzchnia: gładka, błyszcząca, od lepkiej (w dni wilgotne) do popękanej (w dni suche)
owocnik – kolor: biały, szarozielony (najczęściej), oliwkowy, czarnobrązowy, brzeg nieco jaśniejszy
owocnik – średnica: 5 – 10(max 12) cm
owocnik – wysokość: Ø – Ø cm
hymenofor – typ: blaszkowaty
hymenofor – kształt: blaszki rozstawione szeroko, lekko zgrubione
hymenofor – nasada: blaszki ząbkowato wykrojone [1], zatokowo przyrośnięte do trzonu [2]
hymenofor – kolor: od białego (młode owocniki) do żółtoszarego (starsze owocniki), często rdzawobrunatnie poplamione [2]
hymenofor – wysokość: 3 – 10(max 12) mm
miąższ – kształt: mięsisty
miąższ – kolor: białawy
miąższ – zapach: mydlany, stęchły
miąższ – smak: mydlany, niekiedy gorzkawo-mączny [1,2], czasami łagodny i słodkawy [2], nieprzyjemny
trzon – typ: centryczny
trzon – kształt: walcowaty lub wrzecionowaty, dołem zaostrzony, pękaty lub cylindryczny, powyginany
trzon – powierzchnia: gładka, naga lub łuskowata, czasami oprószona [2]
trzon – kolor: nieco jaśniejszy od kapelusza, niekiedy z ochrowymi plamkami [1]
trzon – średnica: 1 – 2,5(max 3) cm
trzon – wysokość: 6 – 10 cm
pierścień: brak
pochwa: brak
osłona: brak
mleczko: brak
gutacja: Ø
hymenofor – zmiana koloru po uszkodzeniu: tak, ciemnieje [1]
miąższ – zmiana koloru po uszkodzeniu: tak, czerwieniejący po dłuższym czasie [1], niekiedy brak zmiany koloru
trzon – zmiana koloru po uszkodzeniu: tak, różowieje [4], na bladoróżowy (zwłaszcza w podstawie trzonu)
reakcje makrochemiczne: Ø
zmienność: cechuje się ogromną zmiennością barw u poszczególnych osobników [1]
higrofaniczność: Ø
wpływ opadów: w dni wilgotne powierzchnia kapelusza jest lepka
wpływ światła: Ø
wpływ temperatury: Ø
wpływ wiatru: Ø
podłoże: gleba (najczęściej kwaśna)
sposób odżywiania: symbiont
terytorium: lasy iglaste, lasy mieszane, lasy liściaste [2]
gatunek organizmu sąsiadującego: Jodła, Sosna, Świerk
gatunek organizmu będącego podłożem: Ø
gatunek organizmu tworzącego symbiozę mikoryzową: Ø
gatunek organizmu będącego żywicielem: Ø
występowanie: pojedynczo lub w grupie (najczęściej w grupie)
wielkość grupy: od kliku do kilkudziesięciu owocników
kształt grupy: niekiedy tworzy kępy złożone z kilku owocników
zarodniki – kształt: gładkie, nieamyloidalne, szerokoelipsoidalne
zarodniki – kolor: Ø
zarodniki – wymiary: 5 – 7,5(max 9) × 3 – 5(max 6) μm
wysyp zarodników – kolor: biały
opis
woda: Ø
białko: Ø
tłuszcze: Ø
węglowodany: Ø
sole: Ø
cukry: Ø
błonnik: Ø
witaminy: Ø
minerały: Ø
kwasy: Ø
przeciwutleniacze: Ø
toksyny: hemolizyna [4,5]
pozostałe: Ø
ciekawostki
Gatunek ten uznany jest za niejadalny, ze względu na nieprzyjemny zapach i smak.
Wyróżnia się kilka odmian Gąski mydlanej:
var. ardosiacum o granatowo szarych kapeluszach
var. atrovirens ciemna, niemal cała szaro brunatna, z niezbyt licznymi, zielonymi poblaskami, często o czarnych łuskach na kapeluszu
var. cnista zupełnie białych owocnikach
var. latendanum której miąższ intensywniej niż u pozostałych g. mydlanych przebarwia się na czerwono po uszkodzeniu
var. napipes z burakowatym, rozdętym trzonem, a blaszkami oraz wierzchem kapelusza nieco bardziej wpadającymi w żółć od reszty gąsek mydlanych
var. squamosum o mocniej zaznaczonych, ciemno seledynowych łuskach na nóżce oraz o kapeluszu ciemniejszym od typowych gąsek mydlanych
var. sulphurinum z kapeluszem o mocnym, siarkowo żółtym kolorze [3]
Większość atlasów podaję informację o zmianie koloru miąższu czy trzonu po uszkodzeniu – owszem takowa zmiana może zajść ale niekiedy dopiero po kilku a nawet kilkunastu godzinach.
Niektóre źródła podają maksymalne wymiary owocników rzędu 18 cm – średnica kapelusza, 20 cm – wysokość trzonu (link). Są to wartości maksymalne i raczej rzadko spotykane dla tego gatunku. Gąska mydlana to grzyb średniej wielkości. W Polsce to zazwyczaj 10 cm – średnica kapelusza i w okolicach 8 cm – wysokość trzonu.
etymologia
Nazwa łacińska tego gatunku to Tricholoma saponaceum, gdzie saponaceum znaczy “pachnący mydłem”.
uwagi
Ø
robaczywienie
Ø
właściwości prozdrowotne
Ø
transport
Ø
uprawa
Ø
przygotowanie w celach leczniczych
Ø
spożycie w celach leczniczych
Ø
handel
Ø
objawy zatrucia
Gąska mydlana zawiera hemolizynę – toksynę mogącą powodować hemolizę, czyli niszczenie czerwonych krwinek. Hemolizyny są generalnie termolabilne, to znaczy niszczone przez ciepło, dlatego nigdy nie należy spożywać surowych grzybów. [4]
Gąska mydlana może powodować problemy żołądkowe u osób wrażliwych po jedzeniu – między innymi z tego powodu został uznany za niejadalny.
– mdłości
– wymioty [4]
leczenie zatrucia
Ø
skutki braku leczenia zatrucia
Ø
choroby grzybowe
Ø
zwalczanie chorób grzybowych
Ø
zastosowanie kulinarne
Ø
przepisy kulinarne
Ø

mapa obrazująca najczęstsze i dokładne miejsce(a) występowania opisywanego gatunku
(lokalizacja naniesiona przez: robert węglowski, miejscowość: okolice Głogowa Małopolskiego)

zapiski i ciekawostki historyczne
Ø
gatunek podobny: Gąska czerwieniejąca
cechy odróżniające: blaszki różowawe, miąższ czerwieniejący dopiero na drugi dzień, rzadka
gatunek podobny: Gąska niekształtna
cechy odróżniające: kapelusz o odcieniu szarobrązowym, a nie zielonkawym
gatunek podobny: Gąska tygrysia
cechy odróżniające: ciemne łuski na kapeluszu
gatunek podobny: Gąska zielonka
cechy odróżniające: Ø
gatunek podobny: Gąska ziemistoblaszkowa
cechy odróżniające: Ø

gatunki podobne i cechy pozwalające na odróżnienie

1 źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/G%C4%85ska_mydlana
2 źródło: https://nagrzyby.pl/atlas?id=176
3 źródło: https://www.ekologia.pl/wiedza/grzyby/gaska-mydlana
4 źródło: https://grzybofil.pl/gaska-mydlana/
5 źródło: http://www.fichasmicologicas.com/?micos=1&alf=*&art=399

przypisy i bibliografia

Zakaz kopiowania treści oraz fotografii. Strona opisowa – wersja 2.0

Prawa autorskie.