Łysak wspaniały

kategoria: grzyb
rodzina: podziemniczkowate

nazwa polska: Łysak wspaniały
inne nazwy polskie: Bedłka wspaniała, Łuskwiak wspaniały, Łuszczak wspaniały
nazwa łacińska: Gymnopilus junonius
inne nazwy łacińskie: Agaricus aureus (1782), Agaricus junonius (1821), Fungus aureus (1898), Gymnopilus junonius (1960), Gymnopilus spectabilis (1953), Lepiota aurea (1821), Pholiota grandis (1903), Pholiota junonia (1879), Pholiota spectabilis (1940), Tricholoma aureum (1911)

autor nazwy polskiej: Władysław Wojewoda, 1999 r.
pierwsza klasyfikacja: Elias Magnus Fries, 1821 r.
aktualna klasyfikacja: Peter Darbishire Orton, 1960 r.

powszechność: rzadki
ochrona prawna: brak ochrony gatunkowej
kategoria zagrożenia: Ø

handel: Ø

zastosowanie ogólne: NIEJADALNY
zastosowanie ogólne w stanie surowym: Ø
kategoria smaku: Ø
wyjątki zastosowania: Ø

okres występowania: lipiec – październik
okres maksymalny: Ø – Ø

gatunek wieloletni: Ø
uprawa: Ø

opis
owocnik – typ: kapeluszowy blaszkowaty owocnik – kształt: kapelusz od półkolistego (młode owocniki) do wypukłego, rozpostartego(starsze owocniki), brzeg podwinięty (młode owocniki) owocnik – powierzchnia: zamszowa (młode owocniki), sucha, pokryta wrośniętymi, ciemniejszymi łuskami owocnik – kolor: żółtoochrowy, żółtordzawy, rudawy, brązowopomarańczowy owocnik – średnica: 6 – 15(25^[3],30^[4]) cm owocnik – wysokość: Ø – Ø cm hymenofor – typ: blaszkowaty hymenofor – kształt: blaszki średnio gęste hymenofor – nasada: blaszki nieco zbiegające ząbkiem lub przyrośnięte hymenofor – kolor: od kremowego (młode owocniki) do jasnożółtobrązowego, rdzawobrązowego (starsze owocniki) hymenofor – zmiana koloru po uszkodzeniu: Ø hymenofor – wysokość: Ø – Ø mm trzon – typ: centryczny trzon – kształt: walcowaty, wrzecionowaty, dołem zgrubiały, często korzeniasty, od pełnego (młode owocniki) do nieco pustego (starsze owocniki) trzon – powierzchnia: nad pierścieniem gładka, nieco oprószona, pod pierścieniem pokryta ciemniejszymi, drobnymi włókienkami, kosmkami trzon – kolor: jasnożółta, ciemniejący w kierunku podstawy trzon – średnica: 1 – 3 cm trzon – wysokość: 8 – 20 cm miąższ – kształt: twardy, mięsisty miąższ – kolor: żółty miąższ – zmiana koloru po uszkodzeniu: Ø miąższ – zapach: przyjemny, grzybowy, rzodkiewkowy miąższ – smak: gorzki pierścień: tak, trwały pochwa: Ø mleczko: Ø gutacja: Ø higrofaniczność: Ø podłoże: drewno (pnie, pniaki, korzenie, próchniejące drewno) sposób odżywiania: saprotrof terytorium: lasy iglaste, lasy liściaste, lasy mieszane, parki, przy drogach gatunek organizmu sąsiadującego: Ø gatunek organizmu będącego podłożem: Brzoza, Sosna, Dąb ^[1], Topola, Lipa gatunek organizmu tworzącego symbiozę mikoryzową: Ø gatunek organizmu będącego żywicielem: Ø występowanie: w grupie (w kępach) zarodniki – kształt: elipsoidalne, chropowate zarodniki – kolor: rdzawopomarańczowe zarodniki – wymiary: 7 – 15 × 4,6 – 6 μm wysyp zarodników – kolor: rdzawobrązowy

opis

owocnik – typ: kapeluszowy blaszkowaty
owocnik – kształt: kapelusz od półkolistego (młode owocniki) do wypukłego, rozpostartego(starsze owocniki), brzeg podwinięty (młode owocniki)
owocnik – powierzchnia: zamszowa (młode owocniki), sucha, pokryta wrośniętymi, ciemniejszymi łuskami
owocnik – kolor: żółtoochrowy, żółtordzawy, rudawy, brązowopomarańczowy
owocnik – średnica: 6 – 15(25^[3],30^[4]) cm
owocnik – wysokość: Ø – Ø cm
hymenofor – typ: blaszkowaty
hymenofor – kształt: blaszki średnio gęste
hymenofor – nasada: blaszki nieco zbiegające ząbkiem lub przyrośnięte
hymenofor – kolor: od kremowego (młode owocniki) do jasnożółtobrązowego, rdzawobrązowego (starsze owocniki)
hymenofor – zmiana koloru po uszkodzeniu: Ø
hymenofor – wysokość: Ø – Ø mm
trzon – typ: centryczny
trzon – kształt: walcowaty, wrzecionowaty, dołem zgrubiały, często korzeniasty, od pełnego (młode owocniki) do nieco pustego (starsze owocniki)
trzon – powierzchnia: nad pierścieniem gładka, nieco oprószona, pod pierścieniem pokryta ciemniejszymi, drobnymi włókienkami, kosmkami
trzon – kolor: jasnożółta, ciemniejący w kierunku podstawy
trzon – średnica: 1 – 3 cm
trzon – wysokość: 8 – 20 cm
miąższ – kształt: twardy, mięsisty
miąższ – kolor: żółty
miąższ – zmiana koloru po uszkodzeniu: Ø
miąższ – zapach: przyjemny, grzybowy, rzodkiewkowy
miąższ – smak: gorzki
pierścień: tak, trwały
pochwa: Ø
mleczko: Ø
gutacja: Ø
higrofaniczność: Ø

podłoże: drewno (pnie, pniaki, korzenie, próchniejące drewno)
sposób odżywiania: saprotrof
terytorium: lasy iglaste, lasy liściaste, lasy mieszane, parki, przy drogach
gatunek organizmu sąsiadującego: Ø
gatunek organizmu będącego podłożem: Brzoza, Sosna, Dąb ^[1], Topola, Lipa
gatunek organizmu tworzącego symbiozę mikoryzową: Ø
gatunek organizmu będącego żywicielem: Ø
występowanie: w grupie (w kępach)

zarodniki – kształt: elipsoidalne, chropowate
zarodniki – kolor: rdzawopomarańczowe
zarodniki – wymiary: 7 – 15 × 4,6 – 6 μm
wysyp zarodników – kolor: rdzawobrązowy

ciekawostki
Łysak wspaniały to gatunek podobno wywołujący halucynacje. W Japonii nazywany jest “rośmieszającym grzybem” (Waraitake). Po jego spożyciu pojawia się niepohamowany śmiech i dziwne zachowanie.^[2] Według niektórych źródeł gatunek ten zawiera psylocybinę oraz psylobinę (organiczne związki chemiczne o właściwościach psychodelicznych).^[4]
W składzie grzyba odkryto kwas stearynowy, który wykorzystuje się przy produkcji mydła – modyfikuje konsystencję mydeł – nadając twardość oraz wykazujący silne właściwości nawilżające.^[2]
Grzybnia tego grzyba jest długowieczna – może żyć przez dziesięciolecia.

etymologia
Nazwa łacińska tego gatunku to Gymnopilus junonius, gdzie gymn– oznacza “nagi “, a -pilus “czapkę”. Epitet gatunkowy junonius odnosi się do rzymskiej bogini Juno – pięknej, wojowniczej kobiety.^[4]

uwagi
Ø

właściwości lecznicze
Łysak wspaniały wykazuje właściwości przeciwbakteryjne na niektóre szczepy drobnoustrojów.^[2]

toksyny
Ø

objawy zatrucia
Ø

leczenie zatrucia
Ø

skutki braku leczenia zatrucia
Ø

choroby grzybowe
Ø

zwalczanie chorób grzybowych
Ø

wartości odżywcze
Ø

zastosowanie kulinarne
Ø

przepisy kulinarne
Ø

mapa obrazująca najczęstsze i dokładne miejsce(a) występowania opisywanego gatunku
(lokalizacja naniesiona przez: robert węglowski, miejscowość: okolice Głogowa Małopolskiego)

zapiski i ciekawostki historyczne	bibliografia
Ø	Ø

gatunek podobny	cechy odróżniające
Aksamitkówka złota	rzadki, ziarnista powierzchnia
Hełmówka jadowita	mniejsze i delikatniejsze owocniki
Łuskwiak nastroszony	powierzchnia kapelusza jest gęsto pokryta odstającymi łuseczkami
Łysak plamistoblaszkowy	mniejsze owocniki, brak pierścienia
Omphalotus illudens	brak pierścienia
Opieńka miodowa	delikatniejsze owocniki, mniejsza średnica kapeluszy

galeria przedstawiająca gatunki podobne, łatwe do pomylenia (o zbliżonym kształcie, kolorze)

¹źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81ysak_wspania%C5%82y
²źródło: https://www.ekologia.pl/wiedza/grzyby/lysak-wspanialy
³źródło: https://grzyby.pl/gatunki/Gymnopilus_junonius.htm
⁴źródło: https://www.first-nature.com/fungi/gymnopilus-junonius.php

przypisy i bibliografia