Pniarek brzozowy
| kategoria: grzyb | rodzina: pniarkowate |
| nazwa polska: Pniarek brzozowy inne nazwy polskie: Białoporek brzozowy, Huba brzozowa, Porek brzozowy, Żagiew brzozowa nazwy zwyczajowe: Huba nazwa łacińska: Fomitopsis betulina synonimy łacińskie: Agarico-pulpa pseudoagaricon (1793), Boletus betulinus (1788), Boletus suberosus (1783), Fomes betulinus (1890), Piptoporus betulinus (1881), Placodes betulinus (1888), Polyporus betulinus (1815), Ungularia betulina (1916), Ungulina betulina (1900), Piptoporus betulinus (1881) |
| określenie nazwy polskiej: Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów, 2021 r. pierwsza klasyfikacja: Jean Baptiste François Pierre Bulliard, 1788 r. aktualna klasyfikacja: Ø |
| kategoria wielkości: grzyb wielkoowocnikowy | typ ogólny: grzyb nadrzewny |
| powszechność w kraju: powszechny ochrona prawna: brak ochrony gatunkowej kategoria zagrożenia: Ø |
| zasięg na świecie: występuje na całej półkuli północnej |
| sezon: grzyb jesienny okres występowania: sierpień – listopad | czas życia: owocniki jednoroczne długość życia: Ø |
| zastosowanie ogólne: NIEJADALNY zastosowanie ogólne w stanie surowym: Ø kategoria smaku: Ø smak ogólny: Ø zapach ogólny: Ø wyjątki zastosowania: Ø |
| trudność identyfikacji: bardzo łatwe cechy wyróżniające: Ø |
| opis główny: |
| owocnik – typ: hubiasty owocnik – kształt: kolisty, półkulisty lub poduszeczkowaty, przyrośnięty bokiem do pnia, w miejscu przyrośnięcia zwężony, brzeg tępy, gruby, nabrzmiały, zaokrąglony i podwinięty owocnik – powierzchnia: matowa, od gładkiej (młode owocniki) do popękanej, pokrytej złuszczającą się skórką (starsze owocniki) owocnik – kolor: od szaro-białawego (młode owocniki) do brązowawego (starsze owocniki), brzeg najczęściej jaśniejszy owocnik – średnica: 10 – 30 cm owocnik – wysokość: 2 – 7 cm hymenofor – typ: rurkowy hymenofor – kształt: pory okrągłe lub nieco kańciaste, rurki łatwo można oddzielić od miąższu kapelusza (starsze owocniki), pory 3 – 4 na mm, jednowarstwowy hymenofor – nasada: Ø hymenofor – kolor: od białego (młode owocniki) do słomkowożółtego (starsze owocniki) hymenofor – wysokość: 1 – 5(max 9) mm miąższ – kształt: od miękkiego, jednolitego, elastycznego, soczystego (młode owocniki) do łykowatego, watowatego, kruchego, korkowatego (starsze owocniki), grubość miąższu 15 – 40 mm miąższ – kolor: od białego (młode owocniki) doi szarego (starsze owocniki) miąższ – zapach: wyraźnie grzybowy miąższ – smak: od łagodnego do cierpki, lekko gorzkawy, kwaskowatego trzon – występowanie: tak lub nie trzon – typ: brak lub ekscentryczny trzon – kształt: brak lub szczątkowy, boczny, bardzo krótki, mocno zrośnięty z drewnem trzon – powierzchnia: Ø trzon – kolor: Ø trzon – średnica: Ø – Ø cm trzon – wysokość: Ø – Ø cm osłona – typ: Ø osłona – kształt: Ø osłona – pozostałość: Ø pierścień – występowanie: Ø pierścień – kształt: Ø pierścień – kolor: Ø pierścień – wysokość: Ø – Ø mm pochwa – występowanie: Ø pochwa – kształt: Ø pochwa – kolor: Ø pochwa – wysokość: Ø – Ø cm mleczko – występowanie: Ø mleczko – kolor: Ø mleczko – smak: Ø mleczko – gęstość: Ø mleczko – obfitość: Ø gutacja – występowanie: Ø gutacja – kolor: Ø |
| odżywianie i biotop: |
| sposób odżywiania: saprotrof, pasożyt podłoże: drewno (martwe i żywe drewno brzozowe, pnie, gałęzie, drewno konstrukcyjne, płoty brzozowe) terytorium: lasy liściaste, lasy mieszane, parki, przy drogach, miejsca wilgotne i zacienione, bagna gatunek sąsiadujący: Ø gatunek będący podłożem: Brzoza gatunek tworzący symbiozę mikoryzową: Ø gatunek będący żywicielem: Ø |
| wielkość występowania: |
| występowanie – typ: pojedynczo lub w grupie wielkość grupy: Ø kształt grupy: Ø |
| zarodniki: |
| zarodniki – kształt: cylindryczne i przecinkowate z ostro zakończoną podstawą, gładkie zarodniki – kolor: Ø zarodniki – wymiary: 5 – 7 × 1,5 – 2 μm wysyp zarodników – kolor: biały, białawy |
| zmienność ogólna: |
| zmienność kształtu: gatunek o nieco zmiennym kształcie zmienność koloru: gatunek o nieco zmiennej barwie |
| wpływ czynników przyrodniczych: |
| wpływ opadów: Ø wpływ światła: Ø wpływ temperatury: miąższ wyschniętych owocników staje się korkowaty wpływ wiatru: Ø |
| zmiana koloru po uszkodzeniu: |
| hymenofor: Ø miąższ: Ø trzon: Ø |
| reakcje makrochemiczne: |
| KOH/NaOH: Ø FeSO4: Ø C6H5OH: Ø NH40H: Ø C6H5NH2: Ø AgNO3: Ø gwajak: Ø inne odczynniki: Ø |
| wartości odżywcze: |
| wartość energetyczna: Ø woda: Ø białko: Ø tłuszcze: Ø węglowodany: Ø sole: Ø cukry: Ø błonnik: Ø witaminy: Ø minerały: Ø kwasy: polyporenowe, betulinowy, tłuszczowe (palmitynowy, stearynowy, oleinowy, linolowy), fenolowe przeciwutleniacze: Ø pozostałe: polisacharydy, antyoksydanty, związki terpenowe, alkohole alifatyczne, ketony, aldehydy, sterole, związki indolowe, związki fenolowe, flawonoidy, piptamina |
| ciekawostki |
|---|
| Pomimo, że Pniarek brzozowy tworzy owocniki jednoroczne, to są one na tyle trwałe, że spotkać możemy je nawet na drugi rok. |
| Gatunek ten często rośnie na jeszcze żywych brzozach na dużej wysokości ale najczęściej można go spotkać na martwych, leżących pniach. |
| Niekiedy na jego owocnikach pasożytuje Drobnokropka grzybolubna/pasożytnicza (Hypocrea pulvinata). |
| Pniarka brzozowego znaleziono go przy szczątkach człowieka lodu – Ötziego, z ok. 3300 roku p.n.e. ale naukowcy nie wiedzą, w jakim celu huba była wówczas wykorzystywana ale podczas sekcji zwłok wykryto, że Ötzi był zarażony pasożytami jelitowymi, przeciw którym działa Pniarek brzozowy, stąd wysunięto teorię, że nosił go przy sobie jako środek leczniczy. Ötzi to najstarsza naturalna mumia, która została przypadkowo znaleziona w 1991 roku w lodowcu Alp Ötztalskich, na wysokości 3210 m n.p.m. Ötzi miał przy sobie między innymi torbę z kory brzozowej, nóż z krzemienia, niedokończony łuk, dwa paski skóry, na które nawleczone zostały kawałki Pniarka brzozowego – jeden na szyi, drugi w osobnym woreczku. |
| W szeroko zakrojonych badaniach naukowych w Kanadzie stwierdzono, że związane z Pniarkiem brzozowym jest 257 gatunków stawonogów, w tym 172 owadów i 59 roztoczy (źródło pokarmu, siedlisko, miejsce rozmnażania). |
| Niektóre atlasy sugerują, że młode owocniki Pniarka brzozowego są jadalne. |
| Gatunek ten tworzy płodne dikariony z osobnikiem, który ma odmienny czynnik kojarzenia (zwany “płcią”). Naliczono u Pniarków brzozowych ponad 33 takie „płcie”. Wszystkie są allelami (czyli wariantami) jednego genu. |
| Dawniej gatunek ten był popularnym narzędziem do ostrzenia fryzjerskich brzytew. W pracowniach krawieckich huba taka służyła jako poduszka do igieł, nożyków, nożyczek, co zapobiegało rdzewieniu. Natomiast miękki, plastyczny miąższ młodych owocników używano do wszelkiego rodzaju uszczelnień. |
| etymologia |
|---|
| Nazwa łacińska tego gatunku to Fomitopsis betulina, gdzie betulina oznacza “brzozowy”, “z brzozy”. |
| odmiany i formy |
|---|
| Ø |
| uwagi |
|---|
| Ø |
| robaczywienie |
|---|
| Ø |
| właściwości prozdrowotne |
|---|
| Pniarek brzozowy wykazuje właściwości: antyseptyczne, przeciwkrwotoczne, przeciwbólowe, wzmacniające odporność, przeciwnowotworowe, przeciwpasożytnicze, przeciwdrobnoustrojowe, antyadhezyjne, przeciwzapalne. |
| W medycynie ludowej był używany do tamowania krwawień oraz doceniano jego właściwości odżywcze i wzmacniające odporność. Dziś są potwierdzone jego właściwości antyseptyczne oraz przeciwkrwotoczne. Grzyb ten zerwany prosto z drzewa jest naturalnym opatrunkiem. Młody owocnik ma galaretowatą skórkę, która przykleja się jak plaster, starszy trzeba przymocować bandażem. Stosuje się jako środek dezynfekujący i gojący na rany, oparzenia, stany zapalne (skórka z owocnika lub plasterek spodniego miąższu). |
| Zawiera związki chemiczne wykazujące trujące działanie na Włosogłówkę ludzką oraz Owsiki (pasożyty układu pokarmowego, również człowieka). |
| Zawiera kwasy polyporenowe i kwas betulinowy wykazujące działanie bakteriobójcze. |
| Naukowo potwierdzono, że wyciąg z owocników Pniarka brzozowego wykazuje działanie antynowotworowe. W tym celu stosuje się napar. Podczas badań zanotowano znaczącą aktywność cytotoksyczną wobec komórek raka prostaty DU145, raka płuc A549, gruczolakoraka okrężnicy HT-29. Istotną obserwacją był niepodważalny fakt braku toksycznego działania w stosunku co do zdrowych komórek. |
| Ekstrakt eterowy natomiast wykazuje aktywność cytotoksyczną wobec komórek raka tarczycy FTC238, piersi T47D, krtani Hep-2, szyjki macicy, neuroblastomy SK-N-AS. Także wyciągi wodne z Pniarka brzozowego wykazują działanie immunomodulacyjne i przeciwnowotworowe ale jest ono dużo słabsze niż w przypadku ekstraktów w innych rozpuszczalnikach. |
| W Rosji, na Węgrzech, Rumunii był wykorzystywany ze względu na właściwości uspokajające. |
| Dawniej suszone i zmielone na proszek owocniki stosowano jako środek przeciwbólowy. |
| Naukowcy obserwują obiecujące efekty badań ekstraktu z Pniarka brzozowego w przeciwdziałaniu wstrząsowi septycznemu, zdolność do hamowania aktywności acetylocholinoesterazy oraz właściwości obniżające ciśnienie krwi. |
| transport |
|---|
| To gatunek bardzo łatwy w transporcie. |
| przechowywanie |
|---|
| Ø |
| uprawa |
|---|
| W Korei podejmuje się próby hodowli Pniarka brzozowego na wiórach innych gatunków brzóz np.: dahurskiej. |
| przygotowanie w celach leczniczych |
|---|
| Owocniki kroi się na drobne kawałki i suszy w temperaturze do 60°C w otwartym piekarniku, przy ciepłym piecu lub na świeżym powietrzu. Wysuszony Pniarek brzozowy przechowuje się w papierowej torbie w miejscu ciemnym. Przed użyciem mieli się w młynku na proszek. |
| spożycie w celach leczniczych |
|---|
| odwar: 1 łyżkę rozdrobnionego białoporka zalać 200 ml letniej wody odstawić na noc do namoknięcia rano doprowadzić do wrzenia na wolnym ogniu, po czym gotować ok. 5 minut zaparzać 20 minut odcedzić pić po kilka łyków kilkukrotnie w ciągu dnia przed jedzeniem |
| macerat: 1 część rozdrobnionego białoporka zalać 5 częściami przegotowanej wody podgrzanej do temp. 50 st.C zakryć naczynie i pozostawić na dwie doby wodę znad osadu zlać do szklanki, po czym dodać ciecz odciśniętą z osadu pozostałego na dnie naczynia spożywać do 3 szklanej dziennie. W medycynie ludowej tak przygotowany macerat zalecano do leczenia nowotworów układu pokarmowego, w szczególności – raka żołądka i płuc. |
| nalewka: 1 część białoporka zalać 5 częściami alkoholu 60% odstawić do maceracji na co najmniej 14 dni po upływie 14 dni przefiltrować, zlać do butelki przyjmować do 3x dziennie po 15 ml |
| handel |
|---|
| Ø |
| toksyny |
|---|
| Ø |
| objawy zatrucia |
|---|
| Ø |
| leczenie zatrucia |
|---|
| Ø |
| skutki braku leczenia zatrucia |
|---|
| Ø |
| choroby grzybowe |
|---|
| Powoduje brunatną zgniliznę drewna. Zakażenie żywego drzewa następuje głównie przez rany, miejsca cięć, często przez wiele lat po zakażeniu grzyb nie rozwija się, gdyż jego wzrost hamują mechanizmy obronne drzewa. Istnieje jednak w drzewie i zaczyna się rozwijać, gdy drzewo zostanie osłabione, np. przez suszę, zacienienie przez inne drzewa, starość lub ścięte. Drzewo rozłożone przez niego rozpada się na duże pryzmatyczne kostki. |
| zwalczanie chorób grzybowych |
|---|
| Usuwanie porażonych drzew, które stanowią źródło zakażenia. |
| zastosowanie kulinarne |
|---|
| Ø |
| przepisy kulinarne |
|---|
| Ø |
mapa obrazująca najczęstsze i dokładne miejsce(a) występowania opisywanego gatunku
(lokalizacja naniesiona przez: robert węglowski, miejscowość: okolice Głogowa Małopolskiego)
| zapiski i ciekawostki historyczne |
|---|
| Ø |
| gatunek podobny: Porojęzyk dębowy |
| cechy odróżniające: bardzo rzadki, występuje na dębach, ciemniejsza barwa, pory pod naciskiem brązowieją |
gatunki podobne i cechy pozwalające na odróżnienie
Ø
przypisy i bibliografia
Zakaz kopiowania treści oraz fotografii. Strona opisowa – wersja 3.0