Ponurnik aksamitny

kategoria: grzyb
rodzina: ponurnikowate

nazwa polska: Ponurnik aksamitny
inne nazwy polskie: Aksamitka, Gwoździak czarnokutnerowaty, Gwoździak kutnerowaty, Krowi łeb, Krowia gęba, Krowia warga, Krowiak aksamitka, Krowiak aksamitnotrzonowy, Krowiak aksamitny, Krowiara, Krowiel, Mięsicha, Pieczaryca, Pieczeń, Psi łeb, Świnka czarnokutnerowata, Świnka kutnerowata
nazwa łacińska: Tapinella atrotomentosa
inne nazwy łacińskie: Agaricus atrotomentosus (1783), Paxillus atrotomentosus (1838), Paxillus atrotomentosus, Rhymovis atrotomentosa (1844), Sarcopaxillus atrotomentosus

autor nazwy polskiej: Ø
pierwsza klasyfikacja: August Johann Georg Karl Batsch, 1783/1786 r.
aktualna klasyfikacja: Josef Šutara, 1992 r.

powszechność: częsty
ochrona prawna: brak ochrony gatunkowej
kategoria zagrożenia: Ø

handel: Ø

zastosowanie ogólne: NIEJADALNY
zastosowanie ogólne w stanie surowym: Ø
kategoria smaku: Ø
wyjątki zastosowania: Ø

okres występowania: lipiec – listopad
okres maksymalny: Ø – Ø

gatunek wieloletni: Ø
uprawa: Ø

opis
owocnik – typ: kapeluszowy blaszkowaty owocnik – kształt: kapelusz o nieregularnym kształcie, od półkolistego (młode owocniki) do całkiem płaskiego (starsze owocniki), brzeg kapelusza podwinięty (młode owocniki) owocnik – powierzchnia: matowa, zamszowa, lekko omszona, na starość gładka, podczas suszy nieco spękana owocnik – kolor: kapelusz – od oliwkowego do brązowego owocnik – średnica: 5 – 20(40) cm owocnik – wysokość: Ø – Ø cm hymenofor – typ: blaszkowaty hymenofor – kształt: blaszki gęste, ostrza gładkie hymenofor – nasada: blaszki zbiegające po trzonie, często połączone są poprzecznymi anastomozami hymenofor – kolor: od białego (młode owocniki) do orchowożółtego (starsze owocniki) hymenofor – zmiana koloru po uszkodzeniu: tak, na brunatny hymenofor – wysokość: Ø – Ø mm trzon – typ: ekscentryczny (najczęściej), centryczny trzon – kształt: pełny, twardy, sprężysty, krótki, gruby, masywny, hymenofor łatwo oddzielający się od miąższu trzon – powierzchnia: filcowata, aksamitna, pokryta długim i ciemnobrunatnym kutnerem trzon – kolor: czarnobrązowy, czarniawy trzon – średnica: 2 – 4 cm trzon – wysokość: 3 – 7 cm miąższ – kształt: kruchy, soczysty, gruby, mięsisty, twardy, łykowaty miąższ – kolor: białawy do żółtawego miąższ – zmiana koloru po uszkodzeniu: nie, tylko uszkodzone blaszki robią się brunatne miąższ – zapach: słaby, ziemisty, stęchły miąższ – smak: lekko gorzkawy pierścień: brak pochwa: brak mleczko: brak gutacja: Ø higrofaniczność: Ø podłoże: drewno (martwe drewno, korzenie drzew iglastych, zmurszałe pniaki, bardzo rzadko żywe drzewa iglaste) sposób odżywiania: saprotrof, pasożyt (bardzo rzadko) terytorium: lasy iglaste, lasy mieszane gatunek organizmu sąsiadującego: Ø gatunek organizmu będącego podłożem: Sosna, Świerk gatunek organizmu tworzącego symbiozę mikoryzową: Ø gatunek organizmu będącego żywicielem: Ø występowanie: pojedynczo lub w grupie zarodniki – kształt: szerokoelipsoidalne, o gładkiej powierzchni zarodniki – kolor: bezbarwne zarodniki – wymiary: 5 – 7 × 4 – 4,5 μm wysyp zarodników – kolor: brązowawy lub bladoochrowy

opis

owocnik – typ: kapeluszowy blaszkowaty
owocnik – kształt: kapelusz o nieregularnym kształcie, od półkolistego (młode owocniki) do całkiem płaskiego (starsze owocniki), brzeg kapelusza podwinięty (młode owocniki)
owocnik – powierzchnia: matowa, zamszowa, lekko omszona, na starość gładka, podczas suszy nieco spękana
owocnik – kolor: kapelusz – od oliwkowego do brązowego
owocnik – średnica: 5 – 20(40) cm
owocnik – wysokość: Ø – Ø cm
hymenofor – typ: blaszkowaty
hymenofor – kształt: blaszki gęste, ostrza gładkie
hymenofor – nasada: blaszki zbiegające po trzonie, często połączone są poprzecznymi anastomozami
hymenofor – kolor: od białego (młode owocniki) do orchowożółtego (starsze owocniki)
hymenofor – zmiana koloru po uszkodzeniu: tak, na brunatny
hymenofor – wysokość: Ø – Ø mm
trzon – typ: ekscentryczny (najczęściej), centryczny
trzon – kształt: pełny, twardy, sprężysty, krótki, gruby, masywny, hymenofor łatwo oddzielający się od miąższu
trzon – powierzchnia: filcowata, aksamitna, pokryta długim i ciemnobrunatnym kutnerem
trzon – kolor: czarnobrązowy, czarniawy
trzon – średnica: 2 – 4 cm
trzon – wysokość: 3 – 7 cm
miąższ – kształt: kruchy, soczysty, gruby, mięsisty, twardy, łykowaty
miąższ – kolor: białawy do żółtawego
miąższ – zmiana koloru po uszkodzeniu: nie, tylko uszkodzone blaszki robią się brunatne
miąższ – zapach: słaby, ziemisty, stęchły
miąższ – smak: lekko gorzkawy
pierścień: brak
pochwa: brak
mleczko: brak
gutacja: Ø
higrofaniczność: Ø

podłoże: drewno (martwe drewno, korzenie drzew iglastych, zmurszałe pniaki, bardzo rzadko żywe drzewa iglaste)
sposób odżywiania: saprotrof, pasożyt (bardzo rzadko)
terytorium: lasy iglaste, lasy mieszane
gatunek organizmu sąsiadującego: Ø
gatunek organizmu będącego podłożem: Sosna, Świerk
gatunek organizmu tworzącego symbiozę mikoryzową: Ø
gatunek organizmu będącego żywicielem: Ø
występowanie: pojedynczo lub w grupie

zarodniki – kształt: szerokoelipsoidalne, o gładkiej powierzchni
zarodniki – kolor: bezbarwne
zarodniki – wymiary: 5 – 7 × 4 – 4,5 μm
wysyp zarodników – kolor: brązowawy lub bladoochrowy

ciekawostki
Ponurnik aksamitny jest niejadalny ze względu na swój bardzo gorzki smak, którego nic nie jest w stanie złagodzić. Ale niektóre źródła podają, że gatunek ten jest jadany na wschodzie Europy – tylko młode owocniki, po długim gotowaniu i odlaniu wody. Ale nie brakuje źródeł, które ostrzegają przed niestrawnościami po spożyciu.
To gatunek, któremu nie przeszkadza susza i owocnikuje nawet w upalne dni.
Ponurnik aksamitny jest grzybem barwiącym. Farbiarze otrzymują piękne czekoladowe, zielonkawe czy fioletowawe kolory, głównie farbując wełnę.
Ponurnik aksamitny ma aktywowany przez ranę mechanizm obronny, w którym uszkodzone ciała owocowe przekształcają substancje chemiczne znane jako leukomentyny w atromentynę, butenolid i odstraszający osmundalakton.

etymologia
Nazwa łacińska tego gatunku to Tapinella atrotomentosa, gdzie Tapinella pochodzi od zwrotu Tapis, czyli “dywan”, atrotomentosus znaczy “czarnofilcowaty”.

uwagi
Niektóre atlasy podają, że spożycie większej ilości Ponurnika aksamitnego może doprowadzić do rozpadu czerwonych ciałek krwi.

właściwości lecznicze
Ø

toksyny
Ø

objawy zatrucia
Ø

leczenie zatrucia
Ø

skutki braku leczenia zatrucia
Ø

choroby grzybowe
Ponurnik aksamitny powoduje brunatną zgniliznę drewna.

zwalczanie chorób grzybowych
Ø

wartości odżywcze
Ø

zastosowanie kulinarne
Ø

przepisy kulinarne
Ø

mapa obrazująca najczęstsze i dokładne miejsce(a) występowania opisywanego gatunku
(lokalizacja naniesiona przez: robert węglowski, miejscowość: okolice Głogowa Małopolskiego)

zapiski i ciekawostki historyczne	bibliografia
Ø	Ø

gatunek podobny	cechy odróżniające
Krowiak podwinięty	mniejsze owocniki, trzon nie jest aksamitny
Krowiak olszowy	Ø
Paxillus validus	Ø

galeria przedstawiająca gatunki podobne, łatwe do pomylenia (o zbliżonym kształcie, kolorze)

Ø

przypisy i bibliografia